รูป สงฺคห ปรมตฺถทีปนี

[156] เอวํ จิตฺตเจตสิเก ทฺวีหิ ปเภทปฺปวตฺตีหิ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยถานุปฺปตฺตํ รูปํ ทสฺเสนฺโต อาทิคาถ มาหฯ ตตฺถ เอตํ ปริมาณํ อสฺสาติ เอตฺตาวํฯ เตน เอตฺตวตาฯ นิปาตปทํวา เอตํฯ หิ สทฺโท ปทปูรเณฯ ปเภโทจ ปวตฺติจ ปเภทปฺปวตฺติโยฯ ตาหิ สห เย วตฺตนฺติ เต สปฺปเภทปฺปวตฺติกาฯ เอตฺตาวตา สปฺปเภทปฺปวตฺติกา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา มยา วิภตฺตาฯ อิทานิ รูปํ ปวุจฺจตีติ โยชนาฯ สงฺเขปโต อุทฺทิสนํ กถนํ สมุทฺเทโสฯ สมุทฺทิฏฺฐสฺส รูปสฺส ปุน วิภชนํ วิภาโคฯ สมุฏฺฐาติ รูปํ เอเตนาติ สมุฏฺฐานํฯ กมฺมาทิฯ กลา วุจฺจนฺติ อวยวาฯ ตา อปฺเปนฺติ ปวิสนฺติ เอตฺถาติ กลาโปฯ ปิณฺฑีติ อตฺโถฯ ปวตฺติกฺกมโตติ อุปฺปตฺติกฺกมโตฯ สลกฺขณโต สสมฺภารโตจ มหนฺตานิ หุตฺวา ภวนฺติ ปาตุภวนฺตีติ มหาภูตานิฯ ตานิ หิ อตฺตโน สภาวโตปิ มหนฺตานิเอว หุตฺวา ปาตุภวนฺติ อุปาทารูปานิ อุปาทายาติฯ

[175] วิภาวนิยํ ปน มหาฏีกายญฺจ

‘‘สสมฺภารธาตุวเสนาติ’’ วุตฺตํฯ ตํ อนุปปนฺนํฯ

น หิ สสมฺภารวตฺถุวเสเนว เตสํ อยํ โวหาโร ปวตฺโตติ สกฺกา วตฺตุํฯ นจ สลกฺขณโต มหตฺเตน วินา เตสํ สสมฺภารโต มหตฺตํนาม สมฺภวตีติฯ ตสฺมา ยํ เตสํ อินฺทฺริยานินฺทฺริยพทฺธสนฺตาเนสุ ปถวิปพฺพตาทิวเสน สมุทฺเท มจฺฉกจฺฉปาทิวเสน สสมฺภารโต มหตฺตํฯ ตํปิ สลกฺขณมหตฺตมูลกเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ มหาภูตาติวา โลเก วิสํวาท กฏฺเฐน มายาการาวา อาวิสนคหเณสุ อจินฺเตยฺยฏฺฐานฏฺเฐน ยกฺขาทโยวา วญฺจกฏฺเฐน ยกฺขินิโยวา วุจฺจนฺติฯ เตเนวฏฺเฐน เตหิ สทิสตฺตา อิมานิปิ มหาภูตาวิยาติ มหาภูตานิฯ